శ్రీగల భాగ్యశాలిఁగడుఁ జేరఁగ వత్తురు తారు దారె దూ

రాగమన ప్రయాసమున కాదట నోర్చియునైన నిల్వ ను

ద్యోగము చేసి; రత్ననిల యుండని కాదె సమస్త వాహినుల్

సాగరు జేరుటెల్ల ముని సన్నుత మద్గురుమూర్తి భాస్కరా!

భావం : ఓ సూర్యభగవానుడా! సముద్రం విలువైన రత్నాలను కలిగి ఉన్న కారణంగా నదులన్నీ సముద్రంలో కలవటానికి ఉత్సాహం చూపుతాయి. అదేవిధంగా సామాన్య మానవులు తమకు కలిగిన నష్టాలనుంచి బయటపడటం కోసం ధనవంతుని ఆశ్రయిస్తారు. ఇది సృష్టి ధర్మం.

ప్రతిపదార్థం : ముని సన్నుత అంటే ముక్కుమూసుకుని తపస్సు చేసుకునే మునులచే ప్రశంసలు పొందిన; సద్గురుమూర్తి అంటే గురువుతో సమానమైన; భాస్కరా అంటే ఓ సూర్యభగవానుడా; దూరాగమన ప్రయాసమునకున్ అంటే ఎంతో దూరం నుంచి ఇక్కడకు రావటం వలన కలిగిన అలసటను; ఓర్చియున్ అంటే భరించి; నిల్వన్ అంటే నిలబడటానికి; ఉద్యోగము చేసి అంటే ప్రయత్నం చేసి; తారుదారి అంటే తమ ఇష్టముతో; అచటన్ అంటే ఆశతో; శ్రీగల భాగ్యశాలిన్ అంటే సంపదలు కలిగి ఉన్న ధనవంతుని; కడున్ అంటే మిక్కిలి; చేరగవత్తురు అంటే ఆశ్రయిస్తారు; సమస్త వాహినుల్ అంటే నదులన్నీ; సాగరున్ అంటే సముద్రంలో; చేరుటెల్లన్ అంటే కలవటం; రత్ననిలయుండని కాదె అంటే అత్యంత విలువైన రత్నరాశులన్నీ తనలో కలిగి ఉన్నాడనే కదా!

ఆపదలో ఉన్నప్పుడు ఆ ఆపదను తీర్చగలవానిని ఆశ్రయిస్తే ఉపయోగం ఉంటుంది. అలా కాక మరో ఆపదలో ఉన్నవారిని ఆశ్రయించటం వల్ల ప్రయోజనం ఉండదు. నదులన్నీ సముద్రంలోనే చేరటానికి కారణం, సముద్రుడు రత్నాకరుడు కావటమే. అంటే ఎప్పుడైనా సరే మన కంటె అధికస్థాయిలో ఉన్నవారినే ఆశ్రయించాలి. విద్యలో సందేహాలు కలిగినప్పుడు పండితులను ఆశ్రయిస్తే సందేహనివృత్తి లభిస్తుంది. అంతేకాని చదువురాని అజ్ఞానిని అడగటం వల్ల ఉపయోగం ఉండదని కవి ఈ పద్యంలో వివరించాడు.

కట్టడ దప్పి తాము చెడు కార్యము చేయుచునుండిరేని దో

బుట్టిన వారినైన విడిపోవుట కార్యము; దౌర్మదాంధ్యమున్

దొట్టిన రావణాసురునితో నెడబాసి విభీషణాఖ్యుడా

పట్టున రాము జేరి చిరపట్టము గట్టుకొనండె భాస్కరా!

భావం: చెడుపనులు, చేయకూడని పనులు చేసేవాడు స్వయంగా సోదరుడే అయినప్పటికీ... వానిని విడిచిపెట్టటం మంచిది. అలా చేయటం వలన తనకు మంచి జరుగుతుంది. ఈ పద్ధతిని అనుసరించే రావణుని సోదరుడయిన విభీషణుడు తన అన్నను విడిచి శ్రీరాముని చేరి, శాశ్వతమైన లంకానగర ఆధిపత్యాన్ని పొందాడు.

కట్టడదప్పి అంటే దారి తప్పి లేదా అదుపు తప్పి; తాము అంటే ఎవరికి వారు; చెడుకార్యమున్ అంటే తప్పుడు పనులను; చేయుచున్ + ఉండిరి + ఏని అంటే చేస్తున్నట్లయితే; తోబుట్టిన వారినైన అంటే ఒక తల్లికి పుట్టినవారైనప్పటికీ; విడిచిపోవుట అంటే వదిలి వెళ్లిపోవటం; కార్యము అంటే మంచిది; దౌర్మద + అంధ్యమున్ అంటే చెడుపనులతో మదము; దొట్టిన అంటే కలిగిన; రావణాసురునితో అంటు రాక్షసరాజయిన రావణునితో; ఎడబాసి అంటే విభేదించి; విభీషణ + ఆఖ్యుడు అంటే విభీషణుడు అనే పేరు కలిగిన రావణుని సోదరుడైన విభీషణుడు, ఆ పట్టునన్ అంటే ఆ సమయంలో; రాముని చేరి అంటే శ్రీరామచంద్రునితో స్నేహం చేసి; చిరపట్టము అంటే శాశ్వతమైన లంకాధిపత్యాన్ని; కట్టుకొనడె అంటే పొందలేదా!

అరచేతిలోని ఐదు వేళ్లలో ఒక వేలు పాడైతే ఆ వేలిని తొలగించేయాలి. లేకపోతే చెయ్యి తీసేయవలసి వస్తుంది. అలాగే ఒక వంశ ంలో ఒకరు దుర్మార్గుడైతే వారిని త్యజించాలని శాస్త్రం చెబుతోంది. అలా చేయకపోతే ఆ వంశానికే కళంకం ఏర్పడుతుంది. అందుకే చెడుని విడిచిపెట్టకపోవటం వల్ల కష్టాలు కలుగుతాయే కాని, ఏ మాత్రం మేలు జరగదని కవి ఈ పద్యంలో వివరించాడు.

పలుమరు సజ్జనుండు ప్రియభాషల పల్కు కఠోర వాక్యముల్

పలుక డొకానొకప్పుడవి పల్కిన గీడును గాదు నిక్కమే

చలువకు వచ్చి మేఘుడొక జాడను దా వడగండ్ల రాల్పినన్

శిలలగునౌట వేగిరమె శీతల నీరము గాక భాస్కరా!

భావం: మేఘాలు నీటిబిందువులను వానగా కురిపిస్తాయి. అయితే చల్లదనం కోసం అప్పుడప్పుడు వడగళ్లను కూడా కురిపించినా, అవి వెంటనే చల్లని నీరుగా మారిపోతాయే గాని కఠిన శిలలా ఉండవు. అదే విధంగా మంచివాడు నిరంతరం మంచిమాటలనే పలుకుతాడు. ఒక్కోసారి సమయానుకూలంగా కఠినంగా పలుకుతాడు. అయితే ఆ మాటల వలన మేలు జరుగుతుందే కాని కీడు జరుగదు.

ప్రతిపదార్థం: సజ్జనుడు అంటే మంచివాడు, ఉత్తముడు; పలుమారులు అంటే అనేకసార్లు, ప్రియభాషలు + ఏ అంటే మంచిమాటలు; పల్కున్ అంటే పలుకుతాడు. కఠోరవాక్యముల్ అంటే కఠినంగా ఉండే చెడ్డమాటలను; పలుకడు అంటే మాట్లాడడు; ఒకానొకప్పుడు అంటే అప్పుడప్పుడు; అవి అంటే చెడుమాటలు; పల్కినన్ అంటే మాట్లాడినప్పటికీ; కీడును కాదు అంటే చెడు జరుగదు; నిక్కము + ఏ అంటే నిజమే, ఎట్లనిన అంటే అది ఏ విధంగా అంటే; చలువకున్ అంటే చల్లదనం కోసం; మేఘుడు అంటే మబ్బు; ఒకజాడను అంటే ఒక్కోసారి; తాన్ అంటే తాను, వడగండ్లన్ అంటే వడగళ్లను (చల్లని మంచుగడ్డలు), రాల్చినను అంటే కురిపించినప్పటికీ; వేగిరమే అంటే వెనువెంటనే; శీతల అంటే చల్లనయిన; నీరము కాక అంటే నీరుగా మారక; శిలలగునౌట అంటే కఠినమైన రాళ్లుగా ఉండవు కదా!

అలఘు గుణ ప్రసిద్ధుడగు నట్టి ఘనుండొక డిష్టుడై తనన్

వలచి యొకించు కేమిడిన వానికి మిక్కిలి మేలు చేయగా

తెలిసి కుచేలుడొక్క కొణిదెం డటుకుల్ దనకిచ్చిన మహా

ఫలదుడు కృష్ణుడత్యధిక భాగ్యము నాతనికిడె భాస్కరా

భావం: పేదవాడు అయిన కుచేలుడు తన స్నేహితుడైన శ్రీకృష్ణునికి చారెడు అటుకులు ఇచ్చాడు. ఆ మాత్రం స్నేహానికే సంతోషపడిన శ్రీకృష్ణ్ణుడు కుచేలుడికి సకల సంపదలు ఇచ్చాడు. అలాగే ఉన్నత గుణాలతో గొప్పవారైనవారు... నిరుపేద స్నేహితుడు ప్రేమతో తనకు ఏది ఇచ్చినా దానిని గొప్పగా భావించి, దానికి తగిన ప్రతిఫలాన్ని కూడా గొప్పగా ఇస్తాడు.

ప్రతిపదార్థం: అలఘు గుణ ప్రసిద్ధులు అంటే ఉన్నతమైన లక్షణాలతో ప్రసిద్ధిపొందిన; అగునట్టి అంటే అయినటువంటి; ఘనుండు అంటే గొప్పవాడు; ఒకడు అంటే ఒకానొకడు; ఇష్టుడు + ఐ అంటే స్నేహితుడై; తనన్ వలచి అంటే తనను ఇష్టపడి; ఒక + ఇంచుక అంటే కాస్తంత; ఏమిడినన్ అంటే ఏమి ఇచ్చినప్పటికీ; వానికిన్ అంటే ఇచ్చినవానికి; మిక్కిలి అంటే అధికంగా; మేలుచేయగా అంటే మేలు కలిగిస్తాడు; తెలిసి అంటే స్వయంగా తెలిసి; కుచేలుడు అంటే శ్రీకృష్ణుని బాల్యస్నేహితుడైన కృష్ణుడు; ఒక్క కొణిదెడు అంటే ఒక చారెడు; అటుకుల్ అంటే అటుకులు; తనకున్ అంటే శ్రీకృష్ణునికి; ఇచ్చినన్ అంటే ఇచ్చినంతనే; మహాఫలదుడు అంటే గొప్ప వరాలను ప్రసాదించే; కృష్ణుడే అంటే శ్రీకృష్ణభగవానుడు; అతనికిన్ అంటే కుచేలునికి; అత్యధిక భాగ్యములు అంటే అంతులేని సంపదలను; ఇడె అంటే ఇచ్చాడు కదా!

ఎడపక దుర్జనుండొరుల కెంతయు గీడొనరించును గాని యే

యెడలను మేలు సేయడొక యించుకయైనను; జీడపుర్వు తా

జెడదిను నింతెకాక పుడిసెండు జలంబిడి పెంచనేర్చునే

పొడవగుచున్న పుష్ప ఫలభూరుహ మొక్కటిైనె న భాస్కరా!

భావం: చెడుస్వభావం కలిగినవారు ఇతరులకు చెడు చేస్తారే గాని, ఎటువంటి పరిస్థితులలోనూ ఏ మాత్రం మంచి చేయరు. ఇటువంటివారి ప్రవర్తన చీడపురుగును పోలి ఉంటుంది. చీడపురుగు చెట్టుకు ఎటువంటి మేలు అంటే కనీసం పుడిసెడు నీరైనా పోయకపోగా... పూలు, పండ్లతో నిండుగా ఉండి, చక్కగా పెరుగుతున్న చెట్లను పాడుచేస్తుంది.

ప్రతిపదార్థం: దుర్జనుండు అంటే చెడు స్వభావం కలిగినవాడు; ఎడపక అంటే విడిచిపెట్టకుండా; ఒరులకున్ అంటే ఇతరులకు; ఎంతయున్ అంటే ఎంతగానో, కీడు అంటే చెడు; ఒనరించున్ అంటే చేయును; కాని అంటే అంతేకాని; ఏ యెడలను అంటే ఏసమయంలోకూడా; ఒకించుకయైనను అంటే ఏమాత్రమూ; మేలుచేయడు అంటే మంచి చేయడు; చీడపుర్వు అంటే అన్నిటినీ నాశనం చేసే స్వభావం ఉన్న చీడపురుగు; తాన్ అంటే ఆ పురుగు; చెడన్ అంటే నాశనమయ్యేట్లుగా; తినున్ అంటే తింటుందేకాని; పుడిసెండు అంటే దోసిలిలో పట్టేంత; జలంబు అంటే నీరు; ఇడి అంటే పోసి; పొడవు + అగుచున్న అంటే ఏపుగా పెరుగుతున్న పుష్పఫల అంటే పూవులు, కాయలు గల; భూరుహమున్ అంటే చెట్టును; ఒకటిన్ ఐనన్ అంటే కనీసం ఒకదానినైనా; పెంచన్+ నేర్చనే అంటే పెంచి పోషిస్తుందా! (పోషించదు అని అర్థం).

తెలియని కార్యమెల్ల గడతేర్చుటకొక్క వివేకి జేకొనన్

వలయునట్లైన దిద్దుకొనవచ్చు బ్రయోజన మాంద్యమేమియుం

గలుగదు ఫాలమందు దిలకంబిడునప్పుడు చేతనద్దమున్

గలిగిన జక్క జేసికొను గాదె నరుండది చూచి భాస్కరా!

తెలియని అంటే తనకు తెలియనటువంటి; కార్యము + ఎల్లన్ అంటే ఏ పనినయినా; కడతేర్చుటకు అంటే చేయటానికి; ఒక్క వివేకిన్ అంటే ఒక జ్ఞానసంపన్నుడి; చేకొనన్ వలయున్ అంటే సలహా తీసుకోవాలి; అట్లు + ఐనన్ అంటే అలా చేయటం వలన; దిద్దుకొనవచ్చున్ అంటే తప్పులను సరిదిద్దుకోవచ్చును; ప్రయోజన మాంద్యము అంటే పని చేయటంలో ఆలస్యం; ఏమియున్ అంటే ఏమాత్రం; కలుగదు అంటే ఉండదు; ఎట్లనన్ అంటే ఎలాగంటే; నరుండు అంటే మనిషి; ఫాలమందును అంటే నుదుటియందు; తిలకంబు అంటే బొట్టును; ఇడునప్పుడు అంటే పెట్టుకొనేటప్పుడు, చేతను అంటే చేతిలో; అద్దమును అంటే అద్దాన్ని; కలిగినన్ అంటే కలిగి ఉన్నట్లయితే; అది చూచి అంటే ఆ అద్దంలో చూసుకొని, చక్క చేసుకొనును కాదె అంటే చక్కగా పెట్టుకుంటాడు కదా!

మనుష్యులు నుదుటి మీద తిలకం పెట్టుకునేటప్పుడు చేతిలో అద్దం ఉంటే అందులో చూసుకుంటూ చక్కగా, పద్ధతిగా పెట్టుకోవచ్చు. అదేవిధంగా ఏదైనా తనకు తెలియని పనిని చేయవలసివచ్చినప్పుడు... ఆ పనిలో నేర్పరితనం ఉన్నవారి సహాయం తీసుకుంటే... ఆ పనిని తప్పులు లేకుండా ఆలస్యం కాకుండా పూర్తిచేసుకోవచ్చును.

ఏదైనా విషయం తెలియకపోవటంలో దోషం లేదు. కాని తెలియకపోయిన దానిని గురించి ఇతరులను అడిగి తెలుసుకోకపోవటమే తప్పు. చేతిలో అద్దం ఉంటే తిలకం దిద్దుకోవటం ఎంత సులభమో, అదే విధంగా తెలియని విషయాలను అడిగి తెలుసుకోవాలని కవి ఈ పద్యంలో వివరించాడు.

చదువది యెంత గల్గిన రసజ్ఞత యించుక చాలకున్న నా

చదువు నిరర్థకంబు గుణసంయుతులు మెచ్చ రెచ్చటం

బదునుగ మంచికూర నలపాకము చేసిననైన నందు నిం

పొదవెడు నుప్పు లేక రుచిపుట్టగ నేర్చునటయ్య భాస్కరా!

ప్రతిపదార్థం: చదువు అంటే విద్య; ఎంత కల్గినన్ అంటే ఎంత ఉన్నప్పటికీ; రసజ్ఞత అంటే ఆ చదువుల సారం తెలియకపోతే; ఇంచుక అంటే ఏ మాత్రమూ; చాలకున్నన్ అంటే ఆ చదువు వ్యర్థమైనది; ఎచ్చటన్ అంటే ఎక్కడైనా గుణసంయుతులు అంటే మంచిగుణాలు కలిగినవారు;ఎవ్వరు అంటే ఏ ఒక్కరూ; మెచ్చరు అంటే పొగడరు; మంచికూరను అంటే చక్కని రుచిని ఇచ్చే కూరను; పదునుగన్ అంటే తగినవిధంగా; నలపాకమున్ అంటే నలమహారాజు చేసేలా తయారు చేసినప్పటికీ; అందులో అంటే ఆ కూరలో; ఇంపు + ఒదవెడున్ అంటే చక్కని రుచిని కలిగించే; ఉప్పులేక అంటే లవణం లేకపోతే; రుచి అంటే జిహ్వ; పుట్టగన్ + నేర్చును + అటయ్య అంటే వస్తుందా? (రాదు అని అర్థం)

భావం: ఒక మనిషి ఎంత విద్వాంసుడైనప్పటికీ, విద్యలోని సారాన్ని కొద్దిగానైనా గ్రహించకపోతే అటువంటి విద్య ఎందుకూ పనికిరాదు. ఆ విద్యను పండితులైనవారెవ్వరూ మెచ్చుకోరు. నలమహారాజులాగ వంట చేసినప్పటికీ అందులో ఉప్పు వేయకపోతే ఆ కూరకు రుచి కలగదు.

చేసే పని సక్రమంగా ఉండాలి. అప్పుడే దానికి పండితులనుంచి, మేధావుల నుంచి తగిన గుర్తింపు వస్తుంది. అంతేకాని, పనిని మొక్కుబడిగా చేయటం వల్ల దానికి గుర్తింపు రాదు అని కవి ఈ పద్యంలో వివరించాడు.